Известный белорусский поэт Василь Витка - стихи и творчество.
Ляжыць мой сіні вільготны цень.
Празрыстыя доўгія ценевы пальцы
Дрыжаць, як дарэмна пражыты дзень.
У цень залятае сухое лісце,
Гарыць блакітна-зялёным агнём;
I думкі, што дымам сплылі калісьці,
Вяртаюцца ўсёдаравальным днём.
Ад слёз вочкi папухлi.
— Што з табою, мой каток,
Забалеў мо жываток?
— Мяў, — сказаў варкоцiк, —
Не балiць жывоцiк.
У мяне душа баліць —
Як цяпер на свеце жыць?
Як мне жыць у хаце,
Калі хлусіць Каця:
Смятану злізала —
На мяне сказала.
А як чуецца – так і пішацца.
Не напісана – не друкуецца,
Так і гутарка хутка сцішыцца.
Што рабіці мне, расказаць каму,
Дзе ж тут роднае зразумеецца?
Калі ўсё сваё па-чужынскаму,
За траву ніжэй ніцма сцелецца.
Што не сказана – не пачуецца,
Бо нячутнае і не слухаюць.
Сам сабою лёс не збудуецца.
Сэрца поўніцца жалем-скрухаю…
Збажына нідзе не калышацца,
Што пасеена – ўсё марнуецца,
Бо як чуецца, так і пішацца,
А не пішацца і не чуецца!
Такімі малымі на першы пагляд, —
Капалі і ў дзюбах адносілі ў бор яны
Мяшэчкі з зямлёй
I ляцелі назад.
А каня гуляла ды мыла іх здзекамі,
I птушкі паслалі ёй вечны праклён,
Таму і лятае яна над рэкамі
I просіць піць
Аж да сённяшніх дзён.
Канаючы ўлетку штодня на спякоце,
Той рэдкаю кропляй яна існуе,
Што хмарка, дажджом прашумеўшы ў
Лістоце,
З нябёсаў часамі пашле для яе.
Я, ўпарты, не кіну пачатае справы,
Каменне крышу,
Разграбаю пяскі,
Пад кпіны аматараў лёгкае славы
Капаю рэчышча ўласнай ракі.
З надзеяй гляджу на крыніцу спатканую,
Хачу, каб яна разлілася ракой...
Не Волгай магутнай,
Не нават Камаю,
Хоць Беседдзю, што на радзіме маёй.
Бо прагай да працы ахоплены часта я,
I сэрца абпалена смагай радка,
Бо жыць не магу,
Як каня няшчасная,
Кропляй дажджу з лесавога лістка.
Нікога ты не абышла.
Над безданню ўзнялася крута
Твая няўмольная скала,
З якой і я зірнуць павінен,
Пачуўшы суджаны сігнал,
Калі на акіяне сінім
Падымецца дзевяты вал
I паласне ў нястрымным шале
Бязлітаснай маланкі меч,
I з хмарамі сальюцца хвалі,
I завіруе чорны смерч,
I, пацяшаючыся, з кручы
У вір, у прорву штурхане...
Так толькі кат ахвяру мучыць —
Ты ж не спалохаеш мяне.
Апошні раз спакойна ў сэрца
Маё сумленне зазірне,
Бо плынь жыцця не перарвецца,
А толькі кругам варухне.
Калі ж ты быў патрэбен людзям,
Сваёй душой ім дарагі —
Людская памяць доўга будзе
Кругамі біць у берагі.
Запомніце яе і зберажыце:
I ты, мая асенняя каліна,
I позні васілёк у спелым жыце.
Як першае прызнанне і ахвяра,
Так нечакана жыта загучала.
I шчасце горкае, і страх, і кара —
Усё злучылася ў адным харале.
Адзін над намі бог — магутны Бах.
Раве арган, бушуе чад палынны,
Сасмяглы пацалунак на губах,
Як вечнасць — неўпатольны, неабдымны.
Каханая, ты ўсім сусветам правіш
Між небам і зямлёй адна.
I кожны колас — паслухмяны клавіш,
А кожная саломіна — струна.
Бясконцай вечнасці хвіліна...
Запомніце яе і зберажыце:
I ты, мая асенняя каліна,
I позні васілёк у спелым жыце.
Разбягуцца кругі
У бязмежнае мора,
Пойдуць хвалямі у акіян,
Здасца шлях
Да жаданае мэты каротшым,
А над берагам шчасця
Загарыцца маяк.
Ад палескага чоўна
Да балтыйскага крэйсера
Праз вякі,
Праз пакуты
Лёг пратораны шлях.
Колькі сцежак
Даўно ўжо забыта,
Закрэслена, —
Ці палічыш, ці ведаеш,
Маці-зямля?
I дзяды, і бацькі
Тут з плытамі
Блукалі
З горкай крыўдай на долю,
На суджаны лёс
I ў легендах,
У казках асілка гукалі
Зняць праклён
З душ людскіх,
З ніцых белых бяроз.
I прыйшоў ён —
Упарты вясляр, і асілак,
I нашчадак усіх
Тых, што ў прышласць плылі,
Сын бацькоў,
Што у рэк
Гордай волі прасілі,
Ўнук дзядоў,
Што гаручыя слёзы
Ў разоры лілі.
Падымаю далоні —
Прамень б'е у вочы.
He на хісткім чаўне —
На магутным плыву караблі,
I што хвіля,
To шлях да жаданае мэты — карочай,
Зырка ззяе маяк
Запаветнай, шчаслівай зямлі!
Яго пад хмары залатыя?
Здавён вартуе ён сяло,
Высока выцягнуўшы шыю.
I ўсё цікуе — хто ідзе
Да поўнае яго крыніцы,
Яшчэ здалёк заве людзей
Халоднае вады напіцца.
I кланяецца ўсім зычліва,
Паслушна апускае дзюбу,
Глядзіць з увагаю руплівай
У бездань выцвілага зрубу.
Пап'е сасмаглы падарожнік,
Асушыць конь сваё карыта,
А восень агалосіць пожні
Птушыным развітальным крыкам,
I, ўчуўшы кліч павадыра,
Што свой касяк кіруе ў вырай,
Ён выцягне, расправіць шыю:
— I мне пара, і мне пара.
Ляцець! Ляцець! Ды толькі хто там
З пустымі вёдрамі ў варотах?
He, мусіць, будуць век цвяліць
Са мной жанкі і маладзіцы.
Яны да цяжкага вядра
Мяне жалезам прыкавалі,
Ласкавым іменем назвалі
I не пускаюць са двара.
Свой лёс, свой лес, свой леспрамгас.
Да вышыні імкнешся ты з даверам,
А понізу цябе — сякерай.
I раны горкія смыляць смалою,
А ты ўсё цягнешся да сонца галавою,
Начамі не даюць спакою сны,
Што ў свеце ўжо ніводнае сасны.
Апошнія, мы ловім з паднябесся
Па кроплі цёплы сонечны прамень
I радуемся яснаму прадвесню,
Вітаем кожны лічаны свой дзень.
Трымаем каранямі жвір сыпучы,
Каб не засохла плынь жывой ракі,
А будзем падаць, дык наводмаш, з кручы
Зялёнаю маланкай — у вякі.
I, можа, па адным зярнятку кволым,
Дзе адшумелі нашыя бары,
Адкрые астраном і вылічыць геолаг,
Які тут грымнуўся метэарыт,
А буйная фантазія паэта
Дадасць, што на касмічным караблі
Ляцелі мы з далёкае планеты,
Але не даляцелі да Зямлі.
... Ва ўсмешцы скрывіцца,
Хто нас судзіў сякерай,
He перакажа наш апошні сказ.
Ён так і не паверыў, не паверыў,
Што мы жылі, што мы любілі вас!
Цурчыць струменем пад адхон...
Ён выбег з лесу, стаў над кручай
I так стаіць, усім відзён.
Пад ім шаша няспынным рухам
Шуміць, машынамі гудзе.
— Глядзіце, лось! — А ён і вухам
He варухне, не павядзе.
Як тонкая страла, нацяты,
Рагамі ўпёрся у блакіт.
Такім на памяць ён узяты
I ў бронзе на заказ адліт.
I як далёкі адгалосак,
Дзе славу ён сваю насіў, —
I назвы навакольных вёсак,
I нават прозвішчы — Ласі,
О людзі! — як сказаў бы класік, —
He любіце прыроды вы.
Няхай бы ж ён і ў нашым часе
Стаяў над кручаю жывы.
I, спуджаны гудком машыны,
Зноў кінуцца ў гушчарнік мог
І каля цёмнае яліны
Біў капытамі рыжы мох.
І ем абаранак.
Падбягае Янка:
- Дай абаранка.
А я кажу: - Не.
А ён - на мяне.
Грымнуў абаранак,
Разбіўся аб ганак,
Рассыпаўся ў крошкі,
Прыбеглі дзве кошкі
І адзін сабака.
Я з гора заплакаў,
Пайшоў тату жаліцца,
А тата пытаецца:
- Як і з-за чаго,
Хто першы - каго?
Стаў я свайму татку
Расказваць спачатку:
- Выйшаў я на ганак
І ем абаранак...
Тата кажа: - Хлопец,
Мне ўсё ясна - хопіць.
У пашане ён.
Спаць залегчы быў бы рады,
Так гарнула ў сон -
Налучылася нагода,
Упрасіў народ:
- Трэба перад Новым годам
Нам правесці сход.
Слова мудрае нам скажаш,
Ну, а потым спі.
Да вясны сабе заляжаш,
Сёння - пацярпі:
Засталося ў лесе мала
Знаных пасялян.
Дарагі Міхал Міхалыч,
Ты ў нас - ветэран.
За турбацыю, за небыт
Ты ўжо, брат, даруй
І па форме ўсёй, як трэба,
Намі пакіруй.
Дзень апошні ў гэтым годзе
З намі памадзей,
Каб і ў нас было на сходзе
Так, як у людзей.
Пацэліць ямчэй?
Паскарэнне прагрэсу —
Хутчэй жа, хутчэй!
А навошта, уласна,
Нам здалася пята?
Гэта ўжо не сучасна —
Цемната, цемната.
Лепш прыдасца гуманны
Ахілесу нейтрон.
Сыпанём з неба манны —
I душа з яго вон.
Так не справіўся гром бы
I маланка — наўрад,
Як лагодная бомба,
Міласэрны снарад.
Кругабег непазбежны,
Ты адстаў,
Ахілес,
А драпежны грабежнік
Паскарае прагрэс.
Свет сыходзіцца клінам,
Ледзьве-ледзьве жывы,
Так імчыцца імкліва,
Як на злом галавы.
Спланаваны канечны
I прыцэл, і размах,
I трапечацца вечнасць
У зладзейскіх руках.
Зноў сіпіць падкалодны
Са старых сваіх гнёзд,
Да таго ўжо халодны,
Што па скуры — мароз.
Войны, здрады і змовы,
Голад, подкуп і яд...
Мужны век мой суровы —
Будаўнік і салдат,
Каб да новых сузор'яў
Даплылі караблі,
Самым пільным дазорным
Стой на варце зямлі.
Веру я, што ўратуеш
Ты жыцця вышыню,
Назаўсёды ўтаймуеш
Ашалеласць агню.
Скуль ляціш ты -
Ці не з нашых
Ніў?
Каб пачуць мне
Што аб мілай,
Я б шчаслівы
Быў.
Мо была
Ў яе садочку?
Ці не стрэла
Там
Той найгожай,
Да якой бы
Паляцеў я
Сам?
Ці не чула
Выпадкова
Ты хоць колькі
Слоў
Той, якая
Не выходзіць
З маіх юных
Сноў?
Ах ты, пташка,
Адлятаеш -
У якую ж
Даль?
Мне пакінула
Ізноў тут
Па наймілай
Жаль.
Між вербаў ніцых
Арэшына
У завушніцах.
Цыбаты падлетак,
Яна надзела
Іх толькі сёлета
І то ў нядзелю.
І ўся выблісквае,
Высвечвае
Такая блізкая,
Сардэчная.
Мая націначка
З вяснушкамі,
Дзяўчыначка,
Давай пагушкаю.
Траха да крохкай
Дакрануся –
І ты ўся ў лёгкай
Завірусе,
А залацісты
Пылок лажыцца
На лес бязлісты,
На ігліцу,
На ўсё зарэчча,
На палянкі,
На нашу стрэчу,
А берасцянкі
Высвістваюць
Ужо ў тумане,
Вітаюць чыстае
Каханне,
Маю арэшыну
У агеньчыках,
Навекі грэшную,
Нявенчаную.
І зараз помню
Да драбніцы
Світання промні
Ў завушніцах,
Гаркавы водар
Балігалову,
Што і праз годы
Займае мову.
Такі бясконцы
Мой давер быў
Да ласкі сонца,
І да вербаў,
І да прадвесня,
І да выраю,
Да ціхай песні,
Самай шчырае.
Гары,
Палай, мая арэшына,
Маё жывое шчасце
Першае.
Узяў дудку на раменьчыку.
Ду-ду-ду - дуда гудзе,
Полем водгалас ідзе.
Надакучыла іграць,
Каля дуба лёг паспаць.
Вісіць дудка на суку,
Спіць дударык на баку.
Павярнуўся дагары
І так моцна ён захроп -
Скалануўся дуб стары,
Дудка - бух у самы лоб.
Тут яму і сон не ў сон,
На ілбе гудзе ўжо гуз.
Не сабраў і трэсак ён,
Бо ад дудкі - толькі друз.
Падняў хлопец паясок,
Пайшоў з плачам у лясок:
- Куды дзецца мне цяпер?
Цікаваць буду цяцер.
Спадцішка пад куст падпоўз
І цяцёрку - хоп за хвост.
З пёрка выразаў дуду:
- Ой, зайграю, загуду.
Што было, тое сплыло,
Пайду з дудкаю ў сяло.
Я пад першы парог,
А мне з хаты - пірог.
Я на дудцы: ту-гу-гу -
Ўсе нясуць па пірагу:
Мне і матка - пірог,
Мне і татка - пірог,
Мне і дзядзька - пірог,
Мне і цётка - пірог,
Мне - дзедка - пірог,
І суседка - пірог,
І браценік - пірог,
І пляменнік - пірог.
Назбіраў я пірагоў
Сорак восем карабоў.
Каб яшчэ адзін пірог,
Я зусім бы абнямог.
Перастань, дуда, дудзець!
Дзе мне пірагі падзець?
Сабралася ўся радня,
Памагчы ўсе рады мне.
Запрагаюць каня -
Ён і воза не скране.
Падагналі грузавік,
Для яго груз вялік.
Папрасілі самазвала,
Ў самазвала сілы мала.
Залучыў я камара,
Магутнага званара.
Той адразу ўзяў мой воз,
Пірагі мае павёз.
Ай камар-маладзец!
Тут і казцы канец.