Стихотворения на белорусском языке поэта Максима Танка.

Цябе даўно назвалі б
Славутыя паэты
Багіняй, чараўніцай,
Афеліяй, Джульетай.

Я ж рад, што цябе клічуць
Звычайным імем «Ганна»,
Што аддаецца рэхам
У сэрцы несьціхана.

I ў час, калі прыходзіш
З палёў пахучых мятай,
I ў час, калі змаўкае
Хады тваёй стаката.

Я рад, што ты са мною,
Звычайная, зямная,
Якую не аддаў бы
За ўсе спакусы рая.

Над палямі хістаўся пашчэрблены месяц.
Вецер дзьмуў, і шумеў па-над Нёманам бор.
Восень вецце сухое зграбла і на ўзлессі
Падпаліла пагрэцца начлежны касцёр.

Падпаліла касцёр, прылягла у тумане,
Ды кароткім быў гэты пад зорамі сон:
Крык трывожны птушыны збудзіў яе рана,
Па зямлі ад кастра разліваўся агонь.

Загарэліся гнёзды, і іскры пажару
Пачала яна з птушкамі, з ветрам гасіць.
Толькі полымя ўжо разлілося ў імшарах,
Па лясах і палях, па курганах брусніц.

I па сённяшні дзень восень жару не можа
Пагасіць на зямлі, ходзе з краю у край,
Заліваючы ліўнямі ў полі бярозы
I цалуючы кожны рабінавы гай.

Цяпер гасцей убачыш рэдка
I тыя, змораныя сном, —
A вераснёвай зорнай сеткай
Зацягнена у тоні дно.
I пакідаць на вецер блага
Такую музыку без слоў,
Не пырснуць серабраных ягад
Пявучым у руках вяслом, —
Пакуль яшчэ паэты дома,
Турысты спяць да дзесяці,
Пакуль па выцвіўшых альбомах
Не удалося разнясці
Наднарачанскіх акварэляў,
Плывеш дзень парусам падняць,
А ключ гусей
I хмараў белых
Aдносіць вецер на паўдня.

Звон кафедральны кліча на Аvе.
З цесных завулкаў злева і справа
Гуртам манашкі ў чорным адзенні
Цягнуцца, быццам сумныя цені.
Тут і старыя, і маладыя, –
Аvе Mаrіа...

Я не звярнуў бы і ўвагі можа,
Ка не пабачыў між іх прыгожай
Стройнай манашкі, якая мае
Не больш, хіба, як семнаццаць маяў;
Чорныя вочы, бровы густыя, –
Аvе Mаrіа!

Нат пад жалобнай вопраткай чорнай
Ты адгадаеш: стан непакорны,
Ножкі, якімі б на карнавалах
І захапляла і чаравала,
Смуглыя рукі, грудзі тугія, –
Аvе Mаrіа!

Глядзіць набожна на крыж пятровы,
А я малюся на яе бровы:
Няўжо, красуня, ты не шкадуеш,
Што хараство і жыццё марнуеш?
Як танцавалі б ножкі такія, –
Аvе Mаrіа!

Цябе атрутаю апаілі,
Ружанцам рукі табе скруцілі.
Смялей парві ты яго, не бойся!
У полі недзе шуміць калоссе…
О, як бы жалі рукі такія, –
Аvе Mаrіа!

А потым хутка прыйшло б каханне,
Страчала б з мілым свой золак ранні.
А потым стала б ты гаспадыняй
І калыхала б сваю дзяціну!
О, як кармілі б грудзі такія, –
Аvе Mаrіа!

Не знаю, можа, мая малітва
Выйграць бы мне памагла гэту бітву,
Але пазвалі яе; манашка
Пайшла за ўсімі, ўздыхнуўшы цяжка,
Пад звоны змрочныя і глухія, –
Аvе Mаrіа!

Ірынцы спадабалася
Цудоўная вясна.
Як восені даждалася,
Пайшла прасіць яна,

Прасіць нябёс ня хмарыцца,
Вятроў — не галасіць,
Срабрыстых росаў раніцай
На травах не гасіць;

Каб сонейка высокае
Сьвяціла на палі,
А кветкі сінявокія
Зноў на лугох цьвілі;

Прасіць сям'ю крылатую
Зь лясоў не адлятаць,
Бярозку расахатую
Лістоў не атрасаць...

Прасіла яна шчыра так,
Прасіла ўсю зіму,
І мо' вясна аж з выраю
Вярнулася таму.

Вярнулася, пяе ізноў
Зь бярозкай над ракой,
Пяе сярод дуброў, лугоў
Зь Ірынкаю малой.

Стрэхі мокрыя ўніз апусцілі рукавы,
Пачарнелі гасцінцы, дарог каляіны;
Дацвітае лістом і лаза і крушына,
I ў імшарах лясных дагарае атава...

Глядзіць родная даль з-пад насуненай шапкі
Туманоў, што вісяць дываном над балотам;
Пад дзядоўскім старым і пахіленым плотам
Вецер лісце, як пер’е, ўзмятае ахапкам.

А паўднём сонца лістам чырвонай асіны
Расцвіце паміж дрэў, ды ізноў у гушчары
Ападзе і рассыплецца ў ціхіх імшарах
Па ягодніку спелай агнём-журавінай...

Калі-ж ноч ападзе, рассыпаючы зоры,
I затлеюць яны над іржавым папарам,
Dечарамі тады дзед на дошчатых нарах
Ўспамінае жыццё, што мінула yчopa.

І, як памяць сівая далёка ахопіць,
Ён гаворыць з тугой аб гушчарах глыбокіх,
Бы памінкі спраўляе па соснах высокіх,
Па лагах, па ласіных загубленых тропах...

Ды пытае мяне пра блізкіх і знаёмых,
Што пайшлі у жыццё прамяністай дарогай,
I ці шмат, як і я, маладых у астрогах
Дні свае караталі ў падвалах сцюдзёных...

І, заслухаўшыся, галаву апускае сівую,
Як сасна, пабялеўшая раннім марозам,
Словы-ж так ападаюць, як лісце бярозы,
На асеннюю быль і на казку старую.

З легендаў i казак былых пакаленняў,
З калосся цяжкога жытоў i пшанiц,
З сузор'яў i сонечных цёплых праменняў,
З грымучага ззяння бурлiвых крынiц.
З птушынага шчэбету, шуму дубровы,
I з гора, i з радасцi, i з усяго
Таго, што лягло назаўсёды ў аснову
Святынi народа, бяссмерця яго, –
Ты выткана, дзiўная родная мова.

Няма на зямлi таго шчасця i гора,
Якога б ты нам перадаць не магла.
Няма такiх нетраў, глыбокага мора
I гор, праз якiя б ты не правяла
Мяне на радзiму, туды, дзе сягоння
Стаiць акрываўлены вораг з пятлёй
Над спаленай хатай, над родным загонам,
Над будучыняй і песняй маёй –
Над тым, што было i што век будзе вольным.

Народ пранясе цябе, родная мова,
Святлом незгасальным у сэрцы сваiм
Праз цемру і годы змаганняў суровых.
Калi ж ападзе і развеецца дым
I нiвы васкросшыя закаласяцца, –
Iзноў прашумiш ты вясновым дажджом,
Iзноў зазвiнiш ты у кожнай у хаце,
Цымбалам дасi iх сарэбраны гром
I вусны расквецiш усмешкай дзiцяцi.

Зелянеюць зноўку лазнякі,
А ў вясеннім небе — крык птушыны,
Крык птушыны — голас жураўліны
Над палямі, над прасторамі ракі.

Небасхіл ахоплены зарой.
I з крыла у важака старога
Падае на чорныя разлогі,
Дзівамі іграючы, пяро.

Вось яно кранула хмар граду —
I яны вясёлкамі заззялі;
Зачапіла вербаў чараду —
I яны уміг закрасавалі;

А калі апала на ваду,—
Пасінелі, зашумелі хвалі,
Нерастуючы, пайшлі самы па дну,
I сузор'і лілій паўсплывалі...

Кажуць, каб злавіў тое пяро,
Казачнікам стаў бы, чарадзеем.
Кожнаю вясенняю парой
Я вы ходжу з тайнаю надзеяй

На шляхі і на прасторы ніў,
Дзе губляе вырай свае пер'і...
Хоць даўно мінулі тыя дні,
Калі я ва ўсе прыкметы верыў.

За шэрым схіленым парканам
Скрыпіць пясок сырых дарог,
Спадае медны ліст каштанаў
На жоўты стоптаны мурог.

Ідзеш, яго рукамі ловіш, –
Злавіўшы пусціш, хай ляціць, –
Зноў не шумець яму ў дуброве,
Вясенніх шолахаў не піць.

І сумаваць яшчэ так рана,
Калі ўдаль маніць сцежак гладзь,
Калі на шум лістоў ў тумане
Умееш песняй адказаць,

Калі так хочацца смяяцца,
Што яшчэ чуеш, бачыш ты,
Як ціха сыплюцца праз пальцы
Каштанаў звонкія лісты.

Што ж ты клічаш на вяселле?
Ці жартуеш, ці не знаеш,
Што калі прыйду, дык буду
Не спускаць з цябе пагляду,
Калі песню хто зацягне,
Сцяўшы зубы, прамаўчу я.
Калі ў танцы цябе стрэчу,
Дык не выпушчу з абдымкаў.
Караваем пачастуеш –
Ён калом у горле стане.
А гарэлкі паднясеш мне –
Што ж, знай, вып’ю я за тое,
Каб твой вэлюм стаў як ночка
Беспрасветная такая,
У якой ты, заблудзіўшы,
Не знайшла б свайго каханка,
Не дайшла б да свайго ложка.

На Новы год пасвяткаваць
У горад завітала ёлка.
Няцяжка мне было пазнаць
Зямлячку па яе іголках.
Па свежай зелені густой,
Па ўсім уборы саматканым.
Я быў сустрэчаю такой
Да глыбіні усхваляваны.
Я прывітаў яе хутчэй,
За што была яна, вядома,
Удзячна мне, і весялей
Мы разам пабрылі дадому.
I вось прыбраная стаіць
Яна ў пакоі і гаворыць
Пра дальнія лясы, гаі,
Знаёмыя палі, азёры;
Пра тое, як зара гарыць,
Як серабрыста ззяе іней,
Як замялі ў палях вятры
Шляхі да бацькаўскай хаціны...
Я доўга з ёю гаварыў,
Як госцю, частаваў багата,
Агні і зоры запаліў
На цёмных лапках расахатых.
А сам, калі усё кругом
Сном навагоднім, моцным спала,
Наведаць свой бацькоўскі дом
Ад'ехаў з бліжняга вакзала.
I вось дзівуюцца сябры:
Хто выклікаў мяне прыехаць
На сцежкі даўнія ў бары,
Пад хвоі родныя і стрэхі?

Калі мы выйшлі на парад,
Сцяг узнялі чырвоны,
Праз гарадскі расцвіўшы сад
Прарваўся дождж калонай.

Не рады перш яму былі,
Не ў час прыйшоў ён з ветрам.
Але свой звон і гром калі
У адно ён зліў з аркестрам,

Калі на сценах камяніц,
На рыштаваннях новых
Ён з феерверкам бліскавіц
Заззяў шматкаляровы

I сцяг вясёлкавы узняў
Над першамайскай плошчай, —
Яго з нас кожны прывітаў
I з ім пайшоў ахвоча.

I там, дзе разам мы прайшлі,
Вясенні гул не моўкнуў,
Газоны пышна расцвілі,
Зазіхацелі вокны.

Аж не хацелася ужо
Нікому расставацца
З вясеннім ласкавым дажджом,
З яго цяплом гарачым.

А ён усе ішоў далей,
За шумныя прадмесці,
I знік у залатой імгле,
У чыстым полі дзесьці,

Адкуль часамі далятаў
Звон рэк, бароў знаёмы,
Шум руні, пах мядовых траў,
Што святкавалі з громам.

Добра было б, каб хто іншы пачаў
Гэты напеў, бо і так па начах
Клічуць мяне, ля расстайных дарог,
Сосны, якіх я ад куль не зьбярог,
Нівы, якіх ад ліхіх навальніц
Мне не ўдалося грудзямі закрыць,
Зоры, якіх ад пажару вайны
Ў час я далонямі не засланіў,
Попел радзімы і цені братоў
З-пад незарослых магіл-курганоў.
Толькі сягоньня спраў кожнаму шмат:
Коласу – вырасьціць жменю зярнят,
Сонцу – стаптаныя травы падняць,
Ветру – акопы пяском зараўняць,
Хмарам – дажджамі зямлю напаіць,
З выраю птушцы – гняздо сваё зьвіць.
Мне ж трэба нанава ўсё пачынаць,
Ўсё: ад сасновага зруба, зьвяна
Аж да вясельных шырокіх сталоў,
Аж да пахмельных цымбал і смыкоў.
Не ўпершыню так прыходзіцца мне,
Але я верны прыкмеце старой:
Каб не зьвяліся снапы у гумне,
Пчолы – ў вульлі, госьці – ў хаце маёй, –
На папялішчах вышэй, як былі,
Сьцены ўздымаю і шыру вуглы.
На талаку я суседзяў пазваў.
Шмат не прыйшло іх. Відаць, не змаглі
Ўстаць з-пад прыволжскіх апаленых траў
Або вярнуцца з карпацкіх далін.
Будзе цяжэй нам бязь іх пачынаць
Працу і сьвята і тост падымаць.
Можа, яшчэ хто зь іх прыйдзе дамоў
Каб паглядзець на прасторы палёў
Каб паглядзець на багаты ўмалот,
Каб паглядзець на нарогі плутоў,
Каб запытаць у сваіх у сірот,
Як прытуліў прыгарнуў іх народ.
Можа, яшчэ хто зь іх прыйдзе дамоў...
Пэўна што прыйдзе... За кожным сталом
Мейсца пакінем для нашых сяброў,
Чарку пакінем з кіпучым віном,
Песьню любімую і паначы,
Каб не блудзілі, дамоў ідучы,
Вокны у хатах азорым сьвятлом.

Даўно калісьці, вясновым ранкам,
З далінаў Нёмна
Крыжацкі комтур да прускіх замкаў
Гнаў шмат палонных.

Былі між імі хлапец з дзяўчынай -
(Іх скутых гналі),
Іван ды Мар'я ў сваёй краіне
Іх людзі звалі.

Калі пад вечар абоз праходзіў
Мяжу-граніцу,
Калі знікалі ўдалі, на ўсходзе,
Бары, крыніцы, -

«Далей не ў сілах ісці, каханы, -
Сказала Мар'я, -
Ісці ад родных дубоў, палянаў,
Ад зор і хмар'я».

Іван сказаў ёй: «Даўно пара нам
Спытаці шчасця,
Чым жыць і гінуць век у кайданах,
Лепш вольным пасці...»

Начной парою, глухой гадзінай
Юнак адважны,
Здабыўшы зброю, з сваёй дзяўчынай
Уцёк з-пад стражы.

Калі ж дазнаўся аб гэтым вораг, -
Хутчэй шляхамі
Услед пагнаўся праз нівы, горы
За бегляцамі.

Тры дні няспынна пагонь ляцела,
І каля Нёмна
Хлапца з дзяўчынай дагналі стрэлы
У полі роўным.

Дагналі стрэлы, ды не дагнала
Іх смерць-няволя, -
Дзе кроў іх пала, закрасавала
Там кветка ў полі.

І сёння ўсюды, каля стажар'яў,
Па белым свеце
Легенду-кветку - Іван-ды-Мар'я
Калыша вецер.

Было неба то сіняе, то ружовае,
А пад ім малая хатка рыбака.
І было, як неба, возера шырокае,
Шумела там заўсёды асака.

А ў глыбокай тоні жыў шчупак сярэбраны
З вострымі зубамі, хітры, як купец.
Паляваў не раз за ім стары дзед з сеткамі,
Толькі дарма муцячы возерную медзь.

Часам ён засядзе за ракітай з вечара
І накрыша зораў - залатых зярнят.
Думае і цешыцца: на прыманку выплывеш,
Зораў не паласаваць не уцерпіш, брат!

Ды памалу дрэмле дзед стары над возерам.
А ў глыбокай тоні слухае шчупак,
Як над сонным берагам, ноччу заварожаны,
Ціха барадаты захрапіць рыбак.

Выплыве тады ён, серабрыста кружачы,
Ціха так, каб хвалі соннай не збудзіць,
І з-пад сетак сініх вуснамі сцюдзёнымі
Пачынае зоры дзедавы лавіць.

Перш ён зловіць Сітца, а пазней Мядзведзіцу,
Вып'е сцежку зорную вясняных сноў,
Выцягне з-пад сетак абаранку месяца
І зноў, ціха кружачы, ападзе на дно.

І як толькі сонца ў барадзе сівеючай
Азалоціць першы серабрысты снег,
І як толькі вецер раніцой за пазухай
Шчакатаць мяккімі пальцамі пачне, -

Дзед прачнецца спуджаны, паглядзіць на возера -
Усе зоры выпіў, вылавіў шчупак...
З гора замахае доўгімі рукамі,
Быццам папярхнуўшыся мукой, вятрак.

Ды пачне гразіць ён, ў сеткі ўблытаўшыся,
Ідучы дарогаю праз сенажаць.
А кругом гамоняць кнігаўкі і чэпікі,
Рассыпае вецер жвірам песню жаб.

І здаецца дзеду, што смяецца возера,
Ў сонцы расцвітаючы, як чырвоны мак, -
Хіліцца, хахоча асака зялёная,
Што яго, старога, ашукаў шчупак.

Я гэты горад знаю з даўных дзён,
Дзе дрэмлюць замка гордыя руіны,
Дзе ўзняў густое вецце ясень, клён
Над сном акамянелым Гедыміна,
Дзе, пад аркадамі сівых муроў,
Праходзяць цені вулкамі вузкімі:
Пясняр Літвы, наднёманскіх палёў,
У падарожным плашчы пілігрыма,
І Каліноўскі, і таварышы...
Я чую голас іх у змроку шэрым,
I чую, як Вілля ў начной цішы
Бароў прадвечных падмывае бераг.

I хоць навісшых камяніцаў сінь
Начэй нямала беспрытульных туліць,
А ў збуджаным напеве успамін
Яшчэ не ўсё балючае заснула,
Яно на кожным кроку устае,
Гарыць у вераснёвай пазалоце,
Дзе вецер песні першыя мае
Рваў на Лукішскім на калючым дроце, –
Усё-ж люблю я гэтых вуліц гул,
Граду Панар, высокі золак раніц,
I маладосць, абвітую ў тугу,
Якой у вочы можна смела глянуць.

Я гэты горад знаю з даўных дзён.
I кожны раз мне новыя старонкі
Суровай былі адкрывае ён, ,
Запісанай на камні вежаў звонкіх.
I я чытаю пыльныя радкі,
У якіх вітае светлы дух Скарыны,
I устаюць мінулыя вякі
I слаўныя краіны гадавіны.
Вось абеліск узняўся, як прамень,
Над Чэрняхоўскім, над магілай паўшых
I словы Сталіна палаюць ноч і дзень
Аб вечнай дружбе і аб славе нашай.

Я гэты горад знаю з даўных дзён.
I каб не хвойны пах бацькоўскай хаты,
I каб не нарачанскай хвалі звон
Ля курганоў, ля сосен расахатых, —
Хацеў-бы я, каб мой апошні спеў
Тут, сярод гэтых незабыўных вулак,
Дзе ўпершыню ён гулка празвінеў,
Знайшоў спакой і вечны свой прытулак.